Χρήστος Χαρικιόπουλος
Πρόλογος
Ποιος είναι ο πρώτος αλήθεια που εξασκήθηκε στη Γιόγκα, πραγματικά χάνεται στα βάθη του χρόνου, αλλά οι ρίζες της γιόγκα μπορούμε να πούμε ότι φτάνουν έως και 5.000 χρόνια πίσω στην ιστορία του ανθρώπου. Οι παλαιότερες αναφορές στη Γιόγκα βρέθηκαν κατά τη διάρκεια ανασκαφών στην Κοιλάδα του Ινδού ποταμού όπου και υπήρξε ο ισχυρότερος και με τη μεγαλύτερη επιρροή πολιτισμός εκείνης της περιόδου. Αυτός ο εξελιγμένος και εξεζητημένος πολιτισμός αναπτύχθηκε γύρω από τον Indus ποταμό και τον ποταμό Saraswati στη βόρεια Ινδία προς τα σύνορα με το σημερινό Πακιστάν. Αρχαιολογικά ευρήματα που βρέθηκαν σε δυο από τις μεγαλύτερες πόλεις Mohenjo-Daro και Harappa αποκάλυψαν μεταξύ άλλων, μια φιγούρα ανθρώπου ή θεού ενώ διαλογίζεται σε μια στάση της Γιόγκα. Η Rig Veda ένα κείμενο στο οποίο γίνονται αναφορές στον όρο Γιόγκα και περιγράφει διαφορετικές προσεγγίσεις, πιστεύεται ότι κληρονομήθηκε από το πολιτισμό των ποταμών Indus και Saraswati και χρονολογείται από 3.000 έως 5.000 ετών. Η Γιόγκα όπως τη ξέρουμε σήμερα είναι το αποτέλεσμα μιας πολύπλοκης εξέλιξης η οποία συμβαίνει τα τελευταία 5.000 χρόνια. Παρόλα αυτά σύμφωνα με τους μελετητές, η Γιόγκα δεν μπορεί να αναγνωριστεί σαν μια ολοκληρωμένη και δομημένη παράδοση πριν το 500 Π.Χ. Για την καλύτερη κατανόηση της ιστορικής διαδρομής της, η Γιόγκα έχει χωριστεί σε πέντε χρονικές περιόδους:
Αρχαϊκή Γιόγκα, Προ–κλασική Γιόγκα, Κλασική Γιόγκα, Μετά–κλασική Γιόγκα, Σύγχρονη Γιόγκα.
Η παλαιότερη γραπτή αναφορά του Ινδικού πολιτισμού βρίσκεται στις Βέδες οι οποίες είναι μια συλλογή από ύμνους και τελετουργικά 3.000 ετών. Η Γιόγκα των Βέδων γνωστή και ως Αρχαϊκή Γιόγκα επικεντρώνεται στην ιδέα της επανένωσης του θεατού και υλικού κόσμου με τον αθέατο και πνευματικό κόσμο. Προκείμενου να επιτευχθεί αυτός ο σκοπός ήταν απαραίτητο να αναπτυχθεί η ικανότητα του νου να εστιάζει σε υψηλά επίπεδα. Αυτή η εσωτερική εστίαση ως μέσο για να ενισχυθεί η αισθητήρια και ανθρώπινη δυνατότητα είναι η ρίζα όλων των μορφών Γιόγκα. Οι Βεδικές διδασκαλίες σε αυτό το χρονικό σημείο δεν ήταν δεσμευμένες σε μια ανώτερη κοινωνικά τάξη, αλλά αντίθετα ήταν προς διάδοση στη κοινωνία από τους Βεδικούς προφήτες γνωστοί ως Rishis οι οποίοι είχαν προοδεύσει στην ενόραση της πηγής της ζωής και στην ύπαρξη της. Οι εξυμνήσεις των Rishis μαρτυρούν την ισχυρή διαίσθηση, σοφία και γνώση για την ανθρώπινη ύπαρξη που είχαν αποκτήσει και εμπνέουν ακόμα και σήμερα νέα επίπεδα κατανόησης για τους σύγχρονους ανθρώπους.
Αυτή η περίοδος στην ιστορία της Γιόγκα αναπτύσσεται γύρω στο 2.000 Π.Χ. έως το 200 Π.Χ. Η κυριότερη γραμματεία της Γιόγκα αυτή την εποχή βρίσκεται στις Ουπανισάδες (Upanishads) – μια συλλογή κειμένων που αναπτύσσεται γύρω από μεταφυσικές εικασίες – και είναι το ίδιο αινιγματική η αποκάλυψη τους όπως οι Βέδες. Αντιθέτως από τις Βέδες οι Ουπανισάδες θεωρούνταν μυστικές γραφές. Μερικά από τα 200 περίπου κείμενα σχετίζονται άμεσα με τη Γιόγκα και είναι γύρω από την απόλυτη σύνδεση και σχετικότητα όλων των πραγμάτων. Η Γιόγκα τώρα αρχίζει να βρίσκει τη μορφή της. Καθώς η Γιόγκα και οι διδασκαλίες της άρχισαν να διαδίδονται από το δάσκαλο (guru) στο μαθητή (sadhaka), η σύλληψη ενός ιδιαίτερου συστήματος σκέψης άρχισε να σχηματίζεται.
Η Bhagavad-Gita η οποία είναι το πιο γνωστό και δημοφιλές έργο ανάμεσα στην φιλολογία της Γιόγκα γράφτηκε αυτή τη περίοδο (περί το 500 Π.Χ.). Είναι μια πολύ όμορφη περιγραφή των διαλογών μεταξύ του Krishna (Ινδουιστική θεότητα ) και του Arjuna ενός Ινδού πρίγκιπα. Η πλοκή, κατά ειρωνεία της τύχης, συμβαίνει σε ένα πεδίο μάχης, ο τόπος που εξελίσσεται η ιστορία συχνά έχει ερμηνευτεί ως μια μεταφορική αναφορά στις πολλές διασπάσεις της προσοχής στο πολυτάραχο κόσμο μας. Περιττό ίσως να λεχθεί αλλά η Bhagavad-Gita είναι ένα σύνθετο και βαθύ κείμενο για αυτό θα χρειαστεί να το διαβάσετε, να στοχασθείτε πάνω σε αυτό και σίγουρα να το ξαναδιαβάσετε.
Η Γιόγκα των οκτώ πτυχών που περιγράφεται στις Sutras (Σούτρες) του Patanjali είναι συνήθως αυτή που αναφέρεται ως κλασική Γιόγκα. Οι Yoga Sutras γράφτηκαν πιθανότατα ανάμεσα στο 100 Μ.Χ. έως 200 Μ.Χ. και αποτελούνται από 195 επιγράμματα – λόγια σοφίας. Εδώ η Γιόγκα παρουσιάζεται με ένα αρκετά συστηματικό και προσιτό τρόπο για αυτό πολλοί που ασκούνται στη Γιόγκα θεωρούν ότι είναι μια σπουδαία πηγή για την κατανόηση και εμβάθυνση της πρακτικής τους. Σχεδόν όλοι οι σοβαροί μαθητές σε κάποιο σημείο της πορείας τους θα διαβάσουν αυτά τα επιγράμματα – πολύ συχνά δημοσιεύονται με ερμηνευτικές σημειώσεις ή σχόλια από σπουδαίους σύγχρονους ή και παλαιότερους δάσκαλους. Ο Patanjali θεωρεί ότι κάθε άτομο αποτελείται από δυο μέρη, ύλη (Prakriti) και ψυχή (Purusha) και ότι ο στόχος της Γιόγκα είναι να ελευθερώσει την ψυχή από τον υλικό κόσμο προκείμενου να βρει την πρωτογενή μορφή της. Αυτό συχνά χαρακτηρίζεται ως φιλοσοφικός δυϊσμός, ο οποίος είναι αξιοπρόσεκτος και καινοτόμος αν λάβουμε υπόψη ότι περισσότερη ινδική φιλοσοφία είναι μη-δυϊστικής φύσης. Ο κόσμος όπως γίνεται αντιληπτός έως αυτή την εποχή είναι διάφορες διαστάσεις της ίδιας αμιγούς, χωρίς σχήμα, αλλά συνειδητής ύπαρξης.
Ο μεγάλος αριθμός ανεξάρτητων σχολών και συστημάτων Γιόγκα που αναπτύχθηκαν αυτή τη περίοδο, μετά τις Yoga Sutras, αναφέρεται σαν Μετά – κλασική Γιόγκα. Σε αντίθεση με τη Γιόγκα του Patanjali στις αρχές αυτής της εποχής η Γιόγκα είναι αρκετά επηρεασμένη από τη προγενέστερη Βεδική παράδοση χαρακτηρισμένη από το πνεύμα της μη-δυϊστικής φύσης. Μερικούς αιώνες μετά τον Patanjali η εξέλιξη της Γιόγκα πήρε μια πολύ ενδιαφέρουσα στροφή – η δυνατότητα του ανθρώπινου σώματος έγινε τώρα ένας ενδιαφέρων τομέας της μελέτης. Οι yogis του παρελθόντος δεν είχαν δώσει πάρα πολύ προσοχή στο (φυσικό) σώμα, δεδομένου ότι έστρεψαν όλη την ενέργειά τους στη προσήλωση και το διαλογισμό. Η επιδίωξη τους ήταν να αφήσουν το σώμα τους και τα εγκόσμια προκείμενου να επιτύχουν την επανένωση με την άμορφη πραγματικότητα – τη ψυχή. Η νέα γενιά των yogis εντούτοις, ανέπτυξε ένα σύστημα όπου διαφορετικές ασκήσεις – από κοινού, βαθιές αναπνοές και διαλογισμός – θα βοηθούσαν να κρατηθεί το σώμα νέο, υγιές και θα παράτεινε τη ζωή. Το ανθρώπινο σώμα θεωρήθηκε ως ναός της αθάνατης ψυχής, και όχι ένα χωρίς νόημα κέλυφος όπου θα το εγκατέλειπαν στη πρώτη ευκαιρία. Αυτό προετοίμασε το δρόμο για τη δημιουργία της Hatha Yoga και άλλων κλάδων και σχολών της Yoga.
Στα τέλη του 19ου αιώνα λόγιοι και δάσκαλοι της Γιόγκα άρχισαν να ταξιδεύουν προς τη Δύση. Αν θεωρήσουμε την Αμερική σαν το αντιπρόσωπο της Δύσης τότε εκεί λέγεται ότι η Γιόγκα έφτασε στη Δύση το 1893 όταν ο Swami Vivekananda μίλησε για πρώτη φορά στο τότε Κοινοβούλιο των Θρησκειών στο Σικάγο. Ο Vivekananda κατέπληξε το κοινό και έγινε ένα από τα πιο δημοφιλή μέλη του Κοινοβουλίου και όπως ήταν φυσικό επακόλουθο περιόδευσε στις Η.Π.Α. δίνοντας διαλέξεις περί της Γιόγκα. Αρκετοί σπουδαίοι δάσκαλοι διέσχισαν τον ωκεανό αργότερα και ακολούθησαν τα βήματα του διαδίδοντας τη Γιόγκα σε όλες τις γωνίες της ηπείρου. Σχολές Γιόγκα ιδρύθηκαν και αυξανόμενος αριθμός ατόμων ένοιωσε έλξη για τις πρακτικές της Γιόγκα.
Στη δεκαετία του ’20, η Hatha yoga προωθήθηκε σημαντικά στην Ινδία με το σπουδαίο και μακροχρόνιο έργο ζωής του T. Krishnamacharya. Ο Krishnamacharya ταξίδεψε σε πολλές επαρχίες της Ινδίας δίνοντας μαθήματα, παρουσιάζοντας τις διάφορες στάσεις του σώματος και τελικά ίδρυσε τη πρώτη σχολή Hatha yoga. Ο Krishnamacharya θα λέγαμε ότι ‘παρήγαγε’ τρεις μαθητές οι οποίοι θα συνέχιζαν την κληρονομιά που άφησε και θα ενίσχυαν τη δημοτικότητα της Hatha yoga: ο B.K.S. Iyengar , ο T.K.V. Desikachar και ο Pattabhi Jois . Η Γιόγκα με τη μορφή της Hatha yoga έγινε ευρέως γνωστή στο αμερικανικό πλήθος όταν η Indra Devi ρωσικής καταγωγής, αποκαλούμενη και ως ‘η πρώτη κύρια της γιόγκα’ άνοιξε μια σχολή γιόγκα στο Hollywood το 1947. Δίδαξε αστέρες του κινηματογράφου και εκπαίδευσε εκατοντάδες άλλους δάσκαλους. Κατά την διάρκεια της δεκαετίας του 1950 ένας από τους πρωτοπόρους δάσκαλους γιόγκα στη δύση ο Selvarajan Yesudian έγραψε το βιβλίο ‘Αθλητισμός και Γιόγκα’ και ήταν μέσα από αυτό το βιβλίο όπου η Γιόγκα πέρασε και στον αθλητικό κόσμο. 
Αυτό το βιβλίο μεταφράστηκε σε 14 γλώσσες και πούλησε πάνω από 1 εκατομμύριο αντίτυπα. Το 1961 η Hatha yoga παρουσιάστηκε στην αμερικανική τηλεόραση από τον Richard Hittleman, και το βιβλίο του ‘Το σχέδιο της Γιόγκα σε 28 μέρες’ πούλησε εκατομμύρια αντίτυπα.Στα μέσα της δεκαετίας του ’60 η Γιόγκα έγινε ακόμα πιο δημοφιλής όταν ο Yogi Maharishi Mahesh δίδαξε στο γνωστό συγκρότημα Beatles τον υπερβατικό διαλογισμό. Πολλοί άλλοι καλλιτέχνες και μουσικοί όπου επηρεάστηκαν άρχισαν να επιδίδονται και να αποδέχονται τη γιόγκα. Κατά τη διάρκεια της δεκαετίας του ’60 και της δεκαετίας του ’70 η γιόγκα έγινε ένας τρόπος ζωής για πολλούς ανθρώπους που ζουν στο δυτικό κόσμο.
